Balea muin
Balea muina[1] (latinez sperma ceti) baleek duten gai koipetsu zuria da, batez ere kaxaloteen (Physeter macrocephalus) buruan edo beste baleen gantz-ehunean dagoena.
Balea muinetik olioa lortzen da, 6 °C-ko kristalizazioaren bidez, presio bidezko eta base kaustikozko soluzio kimiko baten tratamenduaren ondoren. Kristal zuri distiratsuak sortzen ditu, gogorrak baina oliotsuak ukitzean, eta ehundura eta usain oso egokia dutenak kosmetika-industriarako, larru-lanetarako eta lubrifikatzaileetarako.
Ezaugarriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Sperma ceti konposatu konplexua da, argizariak eta triglizeridoak dituena [2]. Alkoholez purifikatuta, osagai nagusia ateratzen da, zetina edo zetilo-palmitatoa (isohexadekanolaren eta azido palmitikoaren esterra): C
15H
31COO-C
16H
33[3]. Itxura oliotsua, zuria eta usaingabea du, argazari-esterren familiakoa. Ur hotzean eta alkoholean disolbaezina da, baina oso disolbagarria da alkohol irakinetan, eterrean, kloroformoan eta karbono disulfuroan.
30°C-tik gora, sperma ceti likidoa da. Pixkanaka kristalizatzen da 0°C bitartean, lehenik uher bihurtzen da, gero xafla gurutzatu handiak dituen masa batean.
Erregaia da.
Biologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea].svg){kind=spacer}
Kaxaloteen bekoki erraldoiko barrunbean dago sperma ceti. Beste zetazeo gehienek antzeko organo bat dute, ez hain garatua, meloi izenekoa.
Sperma ceti organoaren funtzioa ez dago guztiz definitua. Teoria batzuen arabera, flotagarritasuna doitzen laguntzeko lasta biologiko bezala balio dezakeena.
37°C-tan, animaliaren gorputz-tenperatura urazalean, sperma ceti likidoa da. Kaxalotea ehizatzeko murgildu ahala, tenperaturak behera egiten du eta muineko lipidoak kristaltzen dira, ezko-antzeko itxura hartu [4][5]. Horren ondorioz, dentsitatea handitu egiten da, egonkortzaile gisa funtzionatuz. Urpean igeri egitean, kaxaloteak ur hotza arnasten du ezkerreko sudur-hobian, aireztapen funtzional bakarra, eta eskuinetik zirkularazten du, estalita dagoena, muinak hozteko eta finkatzeko. Horrela, murriztu bere bolumena txikitzen du eta, halaber, bere flotagarritasuna[6]. Igotzeko, sperma ceti berotzen du odol-fluxua handituz.
Halaber, iradoki da bigarren mailako funtzio sexuala duela, soinu-hedapena errazten baitu, edo arren arteko borroketan edo defentsarako erabiltzen den ahari-burua dela.
Erabilerak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Batez ere kosmetikan, larrugintzan eta lubrifikatzaile bezala erabili izan da. Gai hori fotometria-balio estandarreko kandelak egiteko ere erabili da, eszipiente farmakologiko gisa, batez ere zeratoetan. Hasiera batean, olio-lanparen erregai bezala ere erabili zen. Lubrifikatzaile bezala erabiltzen da doitasun-makinetan, metal herdoilgaitzetarako, transmisio-fluidoetan. Bere biskositatea oso gutxi aldatzen da beroarekin edo hotzarekin, ondo funtzionatzen du presio eta abiadura handietan, metal gehienak hezetzen ditu eta zirrikitu txikienetan sartzen da.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Balea Orotariko Euskal Hiztegian, Euskaltzaindia (noiz kontsultatua: 2022-06-06)
- ↑ (Ingelesez) R.J. Morris, The lipid structure of the spermaceti organ of the sperm whale (Physeter catodon), 1975.
- ↑ (Ingelesez) J. W. Dodgson, A Foundation Course in Chemistry for Students of Agriculture and Technology, 2009.
- ↑ (Ingelesez) Clarke, M.. (1978). «Structure and Proportions of the Spermaceti Organ in the Sperm Whale» Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom (58): 1–17. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2008-12-17).
- ↑ (Ingelesez) «Physical Properties of Spermaceti Oil in the Sperm Whale» Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom (58): 19–26. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2008).
- ↑ (Ingelesez) Clarke, M.R.. (1970). «Function of the Spermaceti Organ of the Sperm Whale» Nature (228): 873–874. doi:..
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q369682
Multimedia: Spermaceti / Q369682